Uvod u Renesansu

U renesansnom periodu ne postoji jedinstveno definisanje estetičkog fenomena i same estetike kao grane filozofije umetnosti. Karakteristika je uspostavljanje tzv. nove umetnosti i sa time u vezi, pojava nove estetike. U ovom periodu se, još uvek, posebno ne razdvajaju estetika i umetnost, odnosno filozofija, formiraju se samo značajne teorije arhitekture koje su nastale u poznoj Gotici.

Zavisno od dela Evrope, i uticaja podneblja imamo tako Renesansu u Severnoj Italiji i ostalim delovima Italije, u Španiji, u Nemačkoj i itd. Koncept razvoja renesasnih teorija arhitekture je bio promenljiv i bez univerzalnosti i nije moguce utvrditi jedinstvenu teoriju u ovom istorijskom razdoblju. U istoriji umetnosti i teorijama arhitekture ovog perioda se vidi raznovsrsnost u razmišljanju i podjednako je vazan element subjektivizma, tj. individualno mišljenje, kao i objektivizam, koji je u srednjovekovnoj estetici bio kljuš teorije, tj. teologija koja je definisala i propisivala estetičko prosuđivanje, kako umetnosti, tako i arhitekture, kao njene grane. Teži se, da se na racionalniji način opiše sve što se u prirodi moze spoznati, kao sto su mnoštvo formi i procesa, koje su nastale pomoću univerzalnog Božanskog duha, ali je razvijen i proces individualnog tumačenja, koji se takođe koristi i u kulturi i umetnosti ovog perioda. Slobodni građanski duh koji je formiran jos u poznogotičkom periodu i traženje drugačije političke i ekonomske afirmacije utiče i na estetiku i formiranje slobodnih udruženja i za umetnost, pa i arhitkekturu kao stvaralaštvo renesansnih majstora. Formira se nova filozofija nazvana humanizam, koja posmatra umetnika i kao individualca, mada se ne zanemaruje religioznost, ni u ovom periodu.

U estetičkom smislu, obnavlja se antički period i ugledanje na prirodu i njeno proučavanje, bez postojanja egzegeze i anagogije, već svaki odnos u prirodi je upravo ono što pokazuje. Ovo se naročito vidi u delima italijanskih majstora iz Severne Italije, a kasnije prenosi na celu Italiju, kao uticaj u zreloj fazi razvoja Renesanse. Umetničko delo je i edukativnog karaktera, ono je proizvod druge svesti tj. stvaralačkog procesa, kao poseban svet iskazivanja čoveka; u ovom periodu se i ispituje ljudska genijalnost, kao i kreacije raznih ideja, pogleda na prirodu i svet. Oblast filozofije humanizma se prebacuje iz oblasti teološkog poimanja sveta, sada, kao vise individualni nacin sagledavanja objektivne realnosti, ali i uz postovanje teologije kao nauke o Božanskom uređenju, sagledava isto tako, i subjektivni proces stvaralaštva, delujući na prostorima Evrope.

Svako ko je umetnik sada, može dati svoje tumačenje i u arhitekturi se tako javljaju novi teoretičari, po uzoru na antičku tradiciju. Postoje odredjene zakonitosti u estetskom smislu, koje se postuju, i nijedan individualizam kao ni onaj u estetici nije oslobođen odgovornosti. Period rane renesanse je vezan za XV vek i Italiju, i ime Leona Batista Albertija kao autora, i karakteristike da je procesno vezan, jos uvek, za srednjovekovna tumačenja, i u vezi sa tim, načine razmišljanja. Važan aspekt u estetičkom kontekstu je ideja o kontinuitetu i razvoju umetnosti, dok u arhitekturi nema jos ideja o stilovima, ali zato postoji ideja o starima i modernima. Moderno doba je, tako, renesansni period u razvoju kulture i ljudskog drustva. Alberti preuzima mnoge ideje od Vitruvija, kao jasnoću proporcije i geometrije, funkcionalnosti i ljupkost arhitekture.

Tako se pojavljuje termin dobre arhitekture, kao nove renesansne sa aspektima i elementima, i naročito se ovi aspekti razvijaju u periodu zrele renesanse.Vladao je otvoren odnos prema tome šta je dobro a sta loše, ali nema stilskih definicija propisane arhitekture, objekat tako odgovara funkciji, ima definisanu formu i proporcije ali je dozvoljena komunikacija i sa arhitekturom prošlosti tj. antičkim periodom arhitekture. Slično, kao i u periodu gotike, koriste se elementi opšte arhitekture u kategorizaciji i to elementi pozno rimske, romaničke i gotičke arhitekture. U ranorenesasnoj arhitekturi se najvise oseća uticaj poznorimske arhitekture, dok kod Albertija arhitektura ima elemente gotičkih i romaničkih katedrala, linearno se pomatraju stvari i tako linija prikaza daju duh objektima, a sve drugo se uzima iz prirode, po ugledu na gotičko razmišljanje.

Još uvek, potpuno, se ne definišu trodimenzionalni objekti i osećanje prostora posmatrača je tek sekundarno i po nekim teorijama naše oko ne sagledava perspektivu, vec je to dvodimenzionalno. Crtež je veoma bitna komponenta prikaza arhitekture, u dve dimenzije se doživljava i treća pomocu sklopova; arhitektura se definiše pomocu okvira i čistih površina, koje su tako, odraz i trece dimenzije, kod Bruneleskija i Albertija. Preko ovih planova se odvija i estetička percepcija prostora i svega sto on sačinjava. U Renesansi se prihvata rimska arhitektura, kao kontinuitet graditeljstva, i preko toga stvara nova ideja o transformacijama i građenjima novog kao renesansnog, sa elementima antičkog uticaja. Postoji raznovrsnost umetničkih tvorevina, kao i raznovrsnost i otvorenost u prosuđivanju svih tih principa. Arhitektura se poistovećuje sa ljudskom figurom i proporcijama, i kao Vitruvijeva ideja se prenosi, i na renesansnu delatnost i stvaralačko, prerađuje se i čini materijal za stvaranje nove arhitekture.

Rana renesansa nije definisala proporcije , kao sto su ih dali Vinjola, a kasnije i Andrea Paladio. Strogo i strikno definisani proporcijski sistemi su bili odraz kvaliteta i vrednosti građevina i nekog vida univerzalnosti i u estetičkom smislu. Kasnije u arhitekturi će se neprestano ponavljati primena Paladijevih proporcija i njihovih odnosa na delovima građevine kao univerzalni metod u nekim delovima Evrope. Takođe, ideje o kući kao organizmu i poređenju sa ljudskim telom postaju u 17. i 18. veku uticajne na estetička tumačenja. Što se tiče Paladijevih proporcija dodaje im se treća dimenzija u odnosu na Albertija i tako predstavljaju univerzalan sistem za primenu, dolazi do organskog pristupa u proporcionisanju umetničkih građevina, kao važnoj komponenti arhitekture. Važne su i estetičke teorije o sadržaju forme, vezane za arhitekturu i građevinarstvo, koje se razlikuju u odnosu na antička i srednjovekovna shvatanja. Najvažnije da se sadržaj ne odbacuje od forme, vec se formi daje novi sadržaj. U renesansi se meša individualno sa kolektivnim, priroda potiče od duha, ali se ne tumači simbolički, vec putem prirode. Tumačenja arhitekture se odvijaju preko autora i preko poetike, zanimljivih sadržaja. Takođe, svaki autor daje svoj traktat o arhitektonskim delima ili slikarstvu. Takodje proučava se i dalje crkvena arhitektura, ali i građanska podjednako zastupljena u tumačenjima. Kod tumačenja crkvene arhitekture se koriste srednjovekovni uticaji u tumačenjima i simbolika uticaja kao i veza sa čovekovim organizmom i telom građevina.Tako, u renesansi, postoje rasprave vezane za strukturu tela, analogno strukturi građevina. Antropomorfne mere koriste se i primenjuju i u graditeljstvu. Posmatraju se aritmetički i proporcijski odnosi brojeva i kombinuje osnovna i antropomorfna geometrija. Renesansa, takodje, daje mogućnosti subjektivnog tumačenja simbola i stilskih elemenata tj. figura kod građevina.

Umetničke tvorevine su vezane za pripadnost određenim filosofskim skolama i gradovima npr. poznata je Firenca sa čuvenim akademijama, Leonardo da Vinči je tako podržavao aristotelovske teorije, a Mikelanđelo Buonaroti platonističke ideje, što se i vidi u njegovim likovnim i graditeljskim kompozicijama. Arhitektura je služila i kao poetika, ali i kao osnov romana. Takođe, renesansni arhitekti su često bili i književnici. Tumačenje arhitekture se odvija preko metafora, alegorija i stilskih figura, ali i impresija tj. utisaka, tako da simboli više nemaju primarnu funkciju u tumačenju tekstova, kao što su imali u srednjovekovnom kontekstu stvaralaštva. Opisuju se ne samo građevine, već i karakteri, i vrše se poređenja sa enterijerima, gde svetlo npr. ima primarnu funkciju, ali ne kao duhovnost, već kao priroda i njena manifestacija. Etika i estetika se ovde susreću, u elementima stvaralaštva i sve posmatrano kroz funkcionalnost objekata i neobičan kontekst u kome nastaju objekti.

Često sve podseća na scenu, pa se prostoru daje dodatno element poetičnosti, teatralnosti, metaforičnosti, ali i psihološki se posmatra kontekst, naročito, u kasnoj renesansi, što vodi ka baroknom viđenju estetike. Arhitektura, tako, ako je crkvena, budi osećaje straha, a kao građanska budi osećanja prijatnosti. Uticaji renesanse na arhitekte Ledua i Bulea su više nego očiti. Eksperimentiše se i sa perceptivnim svojstvima arhitekture, estetika se ne formira samo u okviru traktata o arhitekturi i traktata o slikarstvu, vec i kroz ozbiljna dela autora, gde već postoji jezik upotrebe arhitekture. Autori poput Albertija i Paladija, preuzimanjem elemenata od antičkog Vitruvija, oslobađaju novu arhitekturu i usmeravaju ka individualnom izrazu, što se vidi iz njihovih teorija o arhitekturi.